نتایج مطالعات نشان داده‌اند که وقوع اپیدمی‌ها و قرنطینه‌های طولانی مدت، سلامت روانی را تضعیف می‌کند و راه برای تضعیف سلامت روحی، جسمی و بروز تعارضات خانوادگی افزایش می‌یابد. در کارگاه مجازی، عوامل روانی تقویت کننده و بهبود دهنده سیستم ایمنی بدن معرفی شد و به مخاطبین آموزش داده شدکه چگونه به نحو سازگارانه‌ای فشارهای روانی وارده را رفع نمایند و خود را با شرایط زندگی پساکرونا تطبیق دهند.



در این دوره که استعدادهای برتر تحت پوشش بنیاد نخبگان استان گیلان حضور داشتند، مدرس کارگاه، آقای دکتر سجاد رضائی، عضو هیأت علمی گروه روان‌شناسی دانشگاه گیلان، ضمن خوشامدگویی به شنوندگان و سپاسگزاری از بنیاد نخبگان استان گیلان، کارگاه آموزشی با محوریت موضوعات زیر را آغاز نمودند: معرفی و آشنایی با مدرس، قرنطینه و سلامت روانی، سلامت روانی و رابطه آن با سیستم دفاعی و ایمنی بدن، عوامل روانشناختی مرتبط با تقویت سیستم ایمنی، ضرورت پرداختن به عوامل روانی، تاب­ آوری- Resiliency، جان‌سختی (سرسختی روانی)—Hardiness، راهبردهای سرکوب­ کننده استرس یا فشار روانی، مرور بر شواهد پژوهشی، جمع‌بندی و نتیجه‌گیری، معرفی کتاب‌های مرتبط، پرسش و پاسخ.



در این کارگاه­ آموزشی در ابتدا مقدمه‌ای از اهمیت پرداختن به موضوع همه­ گیری و ابلاغ قرنطینه در پی شیوع ویروس کرونا 2019 (کووید-19) توسط مدرس کارگاه ارائه شد. در ادامه مبحث قرنطینه و سلامت روانی شرح داده شد. اجرای سیاست‌های بهداشتی از قبیل قرنطینه، علیرغم پیامدهای مثبت، موجب بروز اثرات منفی روانشناختی در سطح جامعه می­شود. بعلاوه پیش­بینی پذیری پایین، قدرت شیوع و سرایت بالا و دوران نهفتگی طولانی این بیماری، سلامت روانی افراد را به مخاطره می‌اندازد (لی، وانگ ، زو و ژاو، 2020). شواهد پژوهشی نشان می‌دهد که وضعیت روانی، عاطفی و ویژگی­های شخصیت افراد موجب تفاوت‌هایی در عملکرد سیستم ایمنی می‌گردد. استرس، از عوامل مخرب و تضعیف­ کننده سیستم ایمنی بدن به شمار می رود. 



رابطه سلامت روانی و سیستم ایمنی



اپیزود اول: وقتی فشارهای روانی یا استرس‌ها به ورای حد تحمل فرد می‌رسد، هورمون‌های مربوط به آن (ACTH و کورتیزول) آزاد می‌شوند .



اپیزود دوم: سلول‌های سیستم ایمنی به خصوص لنفوسیت‌ها برای انواع مختلف هورمون‌ها، نوروپپتیدها و نوروترانسمیترها دارای گیرنده‌های خاص هستند.



اپیزود سوم: فزونی، دوام و تکرار ترشح هورمون‌های فشار روانی، فعالیت لنفوسیت‌ها را در دفاع از بدن، سرکوب می‌کند.



اپیزود چهارم: عفونت‌ها و بیماری‌های فرصت طلب با تضعیف سیستم ایمنی، فرصت بروز می‌یابند.



عوامل روانشناختی مرتبط با تقویت سیستم ایمنی



محققان آشکار ساخته­اند در بسیاری از موارد تغییرات ایمنولوژیک می‌تواند شاخصی از چگونگی تحمل فرد در مقابل استرس و معیاری برای پیش بینی وضعیت جسمی یا روانی وی باشد. بنابراین این فرضیه مطرح می‌شود که با بالا بردن تاب آوری، سرسختی افراد و نیز سایر عوامل موثر دیگر بتوان علاوه بر بیماری‌های روانی از بیماری‌های جسمی نیز جلوگیری نموده یا به تسریع در درمان آنها کمک کرد.



تاب آوری (Resiliency)



تعریف تاب آوری: تاب آوری به معنای توانایی مقابله با شرایط دشوار و پاسخ انعطاف پذیر به فشارهای زندگی است. یعنی اینکه فرد بتواند قوام و سلامت روانی خودش رو در مواجهه با سختی ها حفظ کند. این ظرفیت انسان می‌تواند باعث شود تا او پیروزمندانه از رویدادهای ناگوار بگذرد و علی‌رغم قرار گرفتن در معرض تنش‌های شدید، شایستگی اجتماعی، تحصیلی و شغلی او ارتقا یابد.



ویژگی‌های افراد تاب­ آور: روابط نزدیک با خانواده و دوستان، نظرمثبت از خود و اعتماد به توانایی‌ها و نقاط قوت خود توانایی خوبی برای مدیریت هیجانات قوی و تکانشی، مهارت‌های حل مسأله قوی و احساس کنترل، خود را به عنوان یک انسان منعطف دیدن نه به عنوان یک قربانی، مقابله با استرس از راه سالم و اجتناب از راهبردهای مقابله‌ای مضر مانند اعتیاد به مصرف مواد، هنگام وقوع مشکلات به کمک به دیگران می‌شتابند، با وجود وقایع دشوار و مشکلات سعی می‌کنند معنایی مثبت در زندگی خود بیابند



چگونه تاب آور باشیم ؟! (تکاملی بودن دربرابر آموختی بودن)



1- به خودتان مسلط باشید:  چگونه؟

2-  روابط نیرومند اجتماعی داشته باشید:  چگونه؟

3- به خودتان بقبولانید که ارزشمند هستید:  چگونه؟

4- مهارت‌های حل مساله را بلد باشیم:  چگونه؟

5- رفتارهای یاری رسان داشته باشیم:  چگونه؟

6- باید بپذیریم شکست و انحراف از مسیر، جزئی از زندگی است:  چگونه؟

7- «معنا» و «هدف» خود را در زندگی پیدا کنید: چگونه؟



افرادی که در زندگی هدف مشخصی ندارند و معنای مهمی برای زندگی خود نیافته اند، با هر سختی و مشکلی، از هم می پاشند و انگیزه خود را از دست می‌دهند.



در واقع می‌توانیم بگوییم آنها در هنگام بروز مشکلات، انگیزه ای قوی برای مقابله ندارند. آن انگیزه قدرتمند را «هدف و معنای زندگی» به شما می‌دهد.



مثال1: داشتن بدن قدرتمند، بدون تمرینات سخت جسمی و بدنسازی ممکن نیست.

مثال2: رسیدن به ارتقای شغلی و تحصیلات برجسته، بدون طی کردن مراحل آموزشی دشوار ممکن نیست، بنابراین باید از دل مسائل و مشکلات معنایی ارزشمند دریافت شود تا تحمل سختی‌ها آسانتر شود.



اگر بخواهید در این خصوصیت به خودتان از صفر تا ده نمره دهید، به نظرتان چه نمره‌ای می گیرید؟ آیا لازم می دانید روی این ویژگی بیشتر کار کنید؟



جان سختی! سرسختی روانی (Hardiness)



تعریف سرسختی؟ یعنی شیوه‌ای که افراد فرا می‌گیرند چگونه با چالش‌ها، فشارهای نامطلوب و مشکلات زندگی خود مواجه شوند و هرگز دچار خستگی و افسردگی نشوند. اینجا منظور از خستگی همان وضعیتی است که به آن "کم آوردن" اطلاق می‌شود.



مولفه‌های سرسختی؟



1-چالش: چالش‌ها را به عنوان فرصت‌ها و نه به جای موانع مشاهده می‌کنند.

2-کنترل: اعتقاد دارند که می‌توانند زندگی و سرنوشت خود را کنترل کنند.

3- تعهد: داشتن توانایی انجام وظایف و به پایان رساندن آن‌ها

4- اعتماد به نفس: داشتن اعتماد به نفس قوی و یقین از این امر که بالاخره موفق خواهند شد.



چگونه سرسخت باشیم؟



1- برای رسیدن به موفقیت و اهداف بزرگ گام به گام حرکت کنید.

2- تجسم موفقیت؛ این مورد را در ذهن خود تمرین کنید.

3- کنترل احساسی؛ بر اضطراب خود نظارت کنید:

4- ساخت دوباره شرایط

5- قدردان پیروزی‌های کوچک باشید.

6- یک شبکه حمایتی اجتماعی درست کنید، چون هیچکس به تنهایی پیروز نخواهد شد.



ما باید از این حقیقت آگاه باشیم که هرچقدر هم مستعد و باهوش باشیم، باز هم نیاز به یک استاد و یا همکارانی داریم که بتوانند نقاط ضعف ما را پوشش دهند. علاوه بر این، زمانی که اطراف شما را افرادی با عادت های مشابه تشکیل می‌دهند، سریع‌تر رشد می‌کنید، چیزهای بیشتری یاد می‌گیرید و می‌توانید هرچه سریع‌تر، روی خودتان تسلط پیدا کنید. در حقیقت "رشد شخصی" زمانی محقق می‌شود که در تعامل با دیگران باشید. کسانی که ذهنی شبیه به شما دارند را در اولویت قرار دهید. اما فراموش نکنید که تفاوت نیز الزامی است، چرا که باید شما را به چالش بکشند و چیزهایی را به شما آموزش دهند. این قبیل از افراد در "بهتر شدن" به شما کمک می‌کنند.



مدرس کارگاه در ادامه از شرکت کنندگان در کارگاه مجازی خواستند که اگر بخواهید در این خصوصیت به خودتان از صفر تا ده نمره دهید، به نظرتان چه نمره‌ای می گیرید؟ آیا لازم می‌دانید روی این ویژگی بیشتر کار کنید؟



این موضوع به صورت پرسش و پاسخ بین شرکت­ کنندگان و مدرس کارگاه ادامه یافت و به سوالات شرکت کنندگان به طور مبسوط پاسخ داده شد. پاسخ به سوالات پرسش کنندگان نیز مورد استقبال سایر شرکت کنندگان قرار گرفت.



در پایان مدرس کارگاه یادآور شدندکه انجام تمرینات و پیروی از توصیه‌های مطرح شده در این کارگاه می‌تواند به افراد در پرورش تاب‌آوری، مبارزه جویی و جان سختی کمک کند. همچنین عوامل دیگری نظیر شوخ طبعی و کنترل استرس در بهبود سیستم ایمنی می‌تواند یاری­رسان باشد که دو مقوله بسیار مفصل و خارج ظرفیت این کارگاه مجازی هستند. نتایج تحقیقات مختلف نشان می‌دهد، افرادی که حس شوخ طبعی دارند فشار روانی کمتری را تجربه می‌کنند و از سلامت بیشتری برخوردارند. وقتی کسی با شوخ طبعی خود دیگران را می‌خنداند، نه تنها باعث می‌شود موقعیت‌های فشارزایی که افراد در آن قرار دارند کمتر به نظر ناخوشایند و منفی بیاید، بلکه باعث دریافت حمایت دیگران نیز می‌شود. شوخ طبعی حتی با سیستم ایمنی بدن افراد نیز سر و کار دارد. برای مثال طبق نتایج یک پژوهش، نوزادانی که مادران آنها از حس شوخ طبعی بالایی برخوردار بودند، کمتر دچار بیماری‌های عفونی می‌شدند.



در پایان مباحث کارگاه، دو عنوان کتاب با عناوین 1. تقویت تاب­ آوری خانواده (گذر از سختی­های زندگی) به نویسندگی فروما والش و  ترجمه محسن دهقانی، محبوبه خواجه رسولی، سمیه محمدی و مریم عباسی و 2. سخت­رویی (بهر­گیری از شرایط استرس ­زا در جهت رشد تاب­ آوری) به نویسندگی سالواتور ار. مدی و ترجمه حمیده سیاهپوشها، به شرکت کنندگان معرفی شد.

فایل صوتی کارگاه "آموزش فعال‌سازی عوامل روانشناختی تقویت کننده سیستم ایمنی بدن با تاکید بر زندگی در شرایط پساکرونا" (کلیک نمایید)